260542 Oparta o wariancjȩ analiza wrażliwości stochastycznych modeli reakcji chemicznych Computer Science dr hab. Anna Gambin
Institute of Informatics 11.2 Statistics
65C05 Monte Carlo methods variance-based sensitivity analysis, stochastic simulations, Gillespie’s direct method, Monte Carlo, Markov process, chemical reaction Analiza wrażliwości to proces obliczania współczynników wrażliwości, które sa̧ pewnymi miarami ważności parametrów pod wzglȩdem ich wpływu na wyniki modeli matematycznych. Współczynniki wrażliwości obliczane w analizie wrażliwości opartej o wariancjȩ dostarczaja̧ ilościowych odpowiedzi pytania takie jak np. o ile średnio zmniejszy siȩ wariancja wyników modelu, mierza̧ca ich niepewność, jeśli wyznaczymy dokładne wartości niektórych nieznanych parametrów, np. doświadczalnie. Proponujemy nowe schematy do estymacji opartych o wariancjȩ współczynników wrażliwości wyników modeli stochastycznych, ich warunkowych wartości oczekiwanych i histogramów wzglȩdem parametrów. Nieobcia̧żone estymatory otrzymywane w tych schematach moga̧ zostać wykorzystane w procedurze Monte Carlo (MC) aproksymuja̧cej współczynniki wrażliwości. Wyznaczamy relacje miȩdzy wariancjami końcowych estymatorów procedur MC wykonuja̧cych tyle samo ewaluacji danej funkcji ale używaja̧c różnych schematów, zarówno dla nowo podanych schematów, jak i pewnych dotychczas używanych w literaturze. Eksperyment numeryczny dla dyskretnego Markowowskiego modelu układu reakcji chemicznych (DM) pokazuje, że nasza metoda może prowadzić do o wiele mniejszych błȩdów niż metoda zaproponowana przez Degasperiego i innych [Degasperi2008]. Dalsze eksperymenty numeryczne pokazuja̧, że użycie algorytmu random time change (RTC) zaproponowanego przez Rathinama i innych do symulacji DM może prowadzić do ponad 30-krotnie mniejszej wariancji estymatorów pewnych współczynników wrażliwości, niż metoda Gillespie’s direct (GD) i że wariancja ta może siȩ bardzo zmieniać wraz ze zmiana̧ kolejności reakcji w metodzie GD. Dostarczamy pewnych intuicji wyjaśniaja̧cych te efekty. Uogólniamy miary służa̧ce do porównywania rozrzutu różnych rozkładów, jak na przykład współczynnik zmienności (ang. coefficient of variation), czy współczynnik Fano na przypadek losowych parametrów, w taki sposób, że moga̧ one być obliczane równocześnie ze współczynnikami wrażliwości opartymi o wariancjȩ. Metody zaproponowane w tej pracy sa̧ ogólne i moga̧ zostać zastosowane do analizy wrażliwości opartej o wariancjȩ modeli stochastycznych w różnych dziedzinach.

Variance-based sensitivity analysis for stochastic chemical kinetics

Abstract

Sensitivity analysis is a process of computing sensitivity indices, which are certain measures of importance of parameters in influencing the outputs of mathematical models. Sensitivity indices computed in variance-based sensitivity analysis yield quantitative answers to questions like how much on average the variance of model output, measuring its uncertainty, decreases, if exact values of certain unknown parameters are determined, e. g. in an experiment. We propose new schemes for estimation of variance-based sensitivity indices of outputs of stochastic models, their conditional expectations and histograms given the parameters. Unbiased estimators obtained in these schemes can be used in a Monte Carlo (MC) procedure approximating sensitivity indices. We derive relations between variances of final estimators of MC procedures making the same number of evaluations of given function, but using different schemes, both for the newly introduced schemes and for some used before in the literature. Numerical experiment for a discrete state stochastic Markov model of a chemical reaction network (DM) shows that our method can lead to much lower error than method analogous to the one offered by Degasperi et al. [Degasperi2008]. Further numerical experiments demonstrate that the application of random time change (RTC) algorithm due to Rathinam et al. for simulation of DM can lead to over 30 times lower variance of estimators of certain sensitivity indices than when Gillespie’s direct (GD) method is used, and that this variance may significantly depend on the order of reactions in GD method. We provide some intuitions explaining these effects. We generalize measures used for comparing dispersion of different distributions, such as coefficient of variation and Fano factor to the random parameters case, in a way that they can be computed along with variance-based sensitivity indices. The methods proposed in this work are general and can be used for variance-based sensitivity analysis of stochastic models in any discipline.